Η Θέση μας
Γιατί είμαστε αντίθετοι στο έργο
- Η διευθέτηση του ποταμού παρουσιάζεται ως αναγκαίο αντιπλημμυρικό έργο για την αντιμετώπιση των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής. Η φυσική κοίτη και οι όχθες του ποταμού θα αποψιλωθούν πλήρως σε μήκος περίπου 17 χλμ. (πάνω από 1.400 παρόχθια δέντρα, κυρίως υδρόφιλα θα κοπούν) και θα διευθετηθούν με αδιαπέρατα υλικά τσιμέντο και λιθοπλήρωτα συρματοκιβώτια («γκρίζες υποδομές»), που αυξάνουν την ταχύτητα της ροής του νερού και την πλημμυρική παροχή.
- Το ποτάμι θα αποκοπεί από τα φυσικά πλημμυρικά του πεδία (Πετρέζα) και τους υγροτόπους του, ιδίως αυτόν στην Εκβολή (Α΄ Προτεραιότητας).
- Αυτές οι μέθοδοι αντιπλημμυρικής προστασίας θεωρούνται παρωχημένες και έχουν εγκαταλειφθεί σε διεθνές επίπεδο. Αντίθετα, η Στρατηγική της Ε.Ε. για τη βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030 και η Στρατηγική της Ε.Ε. για την προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή, καθώς και ο υπό ψήφιση Νόμος της Ε.Ε. για την Αποκατάσταση της Φύσης, ακολουθώντας τις σύγχρονες επιστημονικές αντιλήψεις, επιτάσσουν Λύσεις που βασίζονται στη Φύση (Nature-based Solutions – NbS), μεταξύ άλλων, και για τους σκοπούς της αντιπλημμυρικής προστασίας. Στο πλαίσιο αυτό, προβλέπεται η αποκατάσταση 25.000 χλμ. ποταμών σε ποταμούς ελεύθερης ροής έως το 2030 μέσω της απομάκρυνσης των ως επί το πλείστον απαρχαιωμένων φραγμάτων και της αποκατάστασης πλημμυροπεδιάδων και υγροτόπων.
- Η διευθέτηση της κοίτης θα προκαλέσει αύξηση της πλημμυρικής παροχής στην εκβολή (σύμφωνα με τις μελέτες του έργου) και κατά συνέπεια επιδείνωση του πλημμυρικού κινδύνου.
- Η πλήρης αντιπλημμυρική προστασία των έργων μπορεί να εξασφαλιστεί μόνο με την κατασκευή φράγματος ανάσχεσης, όμως το φράγμα δεν εντάσσεται στα έργα Α’ Φάσης ούτε λαμβάνεται υπ’όψη στην ΜΠΕ.
- Υπάρχει σοβαρή ανεπάρκεια των έργων Α’ Φάσης σε περίπτωση βροχόπτωσης 50-ετίας όπου μπορεί να υπάρξει κοντά στην εκβολή υπερχείλιση με υψηλές ταχύτητες παροχής τουλάχιστον 80 m3/sec (μεγαλύτερης για φαινόμενα > 50 έτη)
- Σε χαμηλές περιοχές της Ραφήνας κοντά στην εκβολή, σε περίπτωση πλημμύρας το δίκτυο ομβρίων δεν θα μπορεί να λειτουργήσει λόγω της τεράστιας δύναμης του νερού στο σχεδιαζόμενο κανάλι απορροής του Μεγάλου Ρέματος. Κατά συνέπεια οι περιοχές μπορεί να πλημμυρήσουν καθώς τα όμβρια ύδατα δεν θα μπορούν να παροχετευθούν σε ικανό βαθμό.
- Τα εγκριθέντα έργα θα αλλάξουν οριστικά και αμετάκλητα την φυσική μορφή του ρέματος, μετατρέποντάς το ουσιαστικά σε αγωγό υποδοχής όμβριων υδάτων. Τα έργα αυτά αγνοούν πλήρως τον υγροτοπικό χαρακτήρα του ρέματος ενώ θεωρούνται πλέον ξεπερασμένα και οπισθοδρομικά, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε διεθνές επίπεδο, όπου η διατήρηση νησίδων φυσικού περιβάλλοντος και βιοποικιλότητας στον αστικό ιστό αποτελεί ιδιαιτερότητα.
- Οποιαδήποτε παρέμβαση θα προκαλέσει σημαντική και μη αντιστρεπτή βλάβη στο οικοσύστημα του ρέματος Ραφήνας και ειδικότερα στα είδη της ορνιθοπανίδας που φωλιάζουν στη συγκεκριμένη περιοχή. Είναι πολύ πιθανό να εξαφανιστούν τα είδη αττικόψαρο και ποταμοσαλιάρα και να υπάρξουν καταστροφικές επιπτώσεις στον τοπικό πληθυσμό του ευρωπαϊκού χελιού, που θα γίνουν αισθητές πολύ πέραν των συνόρων της Ελλάδας.
- Η διευθέτηση του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας θα έχει δυσμενείς συνέπειες και στο υψηλής αισθητικής αξίας φυσικό τοπίο αλλά και στην παγκόσμια ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά. Η περιοχή του Πικερμίου αποτελεί αρχαιολογικό χώρο και τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και έχει χαρακτηριστεί από το 19ο αιώνα «Ακρόπολη της Παλαιοντολογίας» λόγω της ανεύρεσης απολιθωμένων ζώων που χρονολογούνται πριν από επτά με οκτώ εκατομμύρια χρόνια.
- Επιπλέον, επί της κοίτης, σε άμεση γειτνίαση με αυτήν και στις παρόχθιες περιοχές του ποταμού συναντώνται αρχαία κατάλοιπα όλων των εποχών (αρχαία κτίρια, νεκροταφεία, υδραγωγεία, δεξαμενές, φράγματα, ρωμαϊκή υδατογέφυρα κ.α.).
Το έργο παραβιάζει τις κυριότερες περιβαλλοντικές Οδηγίες της Ε.Ε. για την περιβαλλοντική αδειοδότηση, τους οικοτόπους, τα πουλιά, τα ύδατα και τις πλημμύρες. Μεταξύ άλλων:
- Η Οδηγία Πλαίσιο για Ύδατα (ΟΠΥ) 2000/60/EK δεν επιτρέπει την υποβάθμιση των επιφανειακών υδάτων εκτός αν εγκριθεί εξαίρεση σύμφωνα με το άρθρο 4 παρ.7. Στην προκειμένη περίπτωση, ενώ οι προβλεπόμενες εργασίες (εκσκαφές, χωματουργικά έργα, εγκατάσταση συρματοκιβωτίων, τσιμέντωμα κοίτης) στο πλαίσιο του έργου συνεπάγονται νέες τροποποιήσεις των φυσικών χαρακτηριστικών του συστήματος επιφανειακών υδάτων, που επηρεάζουν τη φυσική ή οικολογική κατάσταση του ποταμού και ενδεχομένως και εμμέσως τα υπόγεια ύδατα, χωρίς να έχει καταγραφεί τέτοια εξαίρεση (άρθρο 4 παρ.7 Οδηγίας 2000/60 για τα Ύδατα) ούτε στο ισχύον Σχεδίων Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών (ΣΔΛΑΠ2017), ούτε και στην υπό διαβούλευση 2η αναθεώρηση ΣΔΛΑΠ (2023).
- Στην περιβαλλοντική τεκμηρίωση δεν προσδιορίζεται ποσοτικά ο αντίκτυπος του έργου στον υγρότοπο Α΄ κατηγορίας της εκβολής, που είναι ενταγμένος στο Μητρώο Προστατευόμενων Περιοχών των ΣΔΛΑΠ της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ.
- Δεν διενεργήθηκε ανάλυση επιπτώσεων για την επιβίωση στο τροποποιημένο περιβάλλον της διευθετημένης κοίτης προστατευόμενων ειδών, όπως το μεταναστευτικό ευρωπαϊκό χέλι (Αnguilla Anguilla) και το ενδημικό αττικόψαρο (Pelasgus Marathonicus), ούτε προβλέπεται λήψη κατάλληλων μέτρων και αιτιολόγηση των μέτρων αυτών.
- Παρότι το φράγμα ανάσχεσης, που ανήκει στα έργα του ανάντη τμήματος, τέθηκε ως προϋπόθεση για τον υπολογισμό της πλημμυρικής παροχής, εξαιρέθηκε από την περιβαλλοντική αδειοδότηση προκειμένου να επανεξεταστεί σε Β΄ φάση (μετά 10ετία). Πρόκειται για την λεγόμενη «σαλαμοποίηση» κατά παράβαση της Οδηγίας 2011/92.
- Πριν την έκδοση του π.δ. οριοθέτησης (2021), που αποτελεί το τελευταίο στάδιο της κατά στάδια χορηγούμενης «άδειας»:
- δεν έγινε σχετική διαβούλευση κατά παράβαση του άρθρου 9 παρ.3 της σύμβασης του Aarhus και του άρθρου 14 παρ.1 της οδηγίας 2000/60.
- δεν έλαβε χώρα νέα συνολική ΕΠΕ, έτσι ώστε να σχετίζεται με όλες τις πλευρές του έργου, οι οποίες είτε δεν υποβλήθηκαν σε εκτίμηση είτε απαιτούν μια νέα εκτίμηση.
- Δεν εφαρμόζονται μέτρα πρόληψης πλημμυρών των Σχεδίων Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας (Οδηγία 2007/60), όπως η προώθηση βιώσιμων πρακτικών χρήσης γης, η βελτίωση της συγκράτησης υδάτων καθώς και η ελεγχόμενη κατάκλυση ορισμένων περιοχών σε περίπτωση πλημμύρας. Τουναντίον το έργο εξυπηρετεί την αλλαγή των υφιστάμενων χρήσεων γης προς την αντίθετη κατεύθυνση της οικιστικής και εμπορικής ανάπτυξης.
Λύσεις που βασίζονται στη φύση (NbS) στην αντιμετώπιση των πλημμυρών ποταμών
Οι Λύσεις που βασίζονται στη φύση (NbS) αποτελούν μια καινοτόμο ιδέα υπό τη μορφή φυσικών συστημάτων, σε αντίθεση με τις συμβατικές λύσεις «γκρίζων» υποδομών. Οι NbS είναι ζωτικής σημασίας πρωτίστως για την αντιμετώπιση της κρίσης της βιοποικιλότητας, για την επίτευξη των διεθνών και ευρωπαϊκών στόχων για τον μετριασμό και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και για τη στήριξη της μετάβασης σε μια πιο θετική για τη φύση οικονομία.
Οι πλημμυρικές πεδιάδες και οι υγρότοποι των ποταμών παρέχουν εποχικούς υδρόβιους οικοτόπους, δημιουργούν διαδρόμους ενδημικών παραποτάμιων δασών και διαθέτουν σκιασμένα παραποτάμια και χερσαία ενδιαιτήματα. Επιπλέον, συμβάλλουν στο να συγκρατείται και να απελευθερώνεται αργά η απόρριψη νερού από τα υδατικά συστήματα ενώ εξάλλου διευκολύνουν την αναπλήρωση των υπόγειων υδάτων και τη βελτίωση της ποιότητας του νερού. Οι ποταμοί και οι πλημμυρικές πεδιάδες συμβάλλουν στο καλό υδρολογικό καθεστώς και αντιμετωπίζουν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
Η βελτίωση της ικανότητας αποθήκευσης νερού στην πλημμυρική πεδιάδα μέσω Φυσικών Μέτρων Κατακράτησης Νερού (NWRM) μπορεί να είναι χρήσιμη για τη μείωση του κινδύνου πλημμύρας. Η εφαρμογή των μέτρων αυτών μπορεί επίσης να αφορά σε γεωργικές εκτάσεις. Γενικά η γη παραμένει ιδιοκτησία των αγροτών και χρησιμοποιείται για προσωρινή αποθήκευση νερού. Οι περιοχές ανάσχεσης προορίζονται για να δέχονται την αιχμή της απόρριψης των ποταμών και επομένως να αποτρέπουν τις πλημμύρες αλλού. Οι περιοχές κατακράτησης έκτακτης ανάγκης μπορούν να βρίσκονται κατά μήκος των μεγάλων ποταμών για να δέχονται μεγάλες ποσότητες νερού σε ακραίες συνθήκες για την αποφυγή απειλητικών για τη ζωή καταστάσεων και μεγάλων ζημιών σε άλλα σημεία π.χ. αστικές ή αγροτικές περιοχές.
Για το σκοπό αυτό, έχουν σχεδιαστεί μέθοδοι για την υποστήριξη της χρηματοδότησης έργων που χρησιμοποιούν Λύσεις που βασίζονται στη φύση. Στην Ελλάδα, συγχρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων ένα πιλοτικό έργο για την αντιμετώπιση των πλημμυρών ποταμών με Λύσεις βασισμένες στη φύση στην Περιφέρεια Θεσσαλίας (προκαταρκτική μελέτη σκοπιμότητας, 2022).
Χρηματοδότηση από την Ε.Ε. για έργο ενάντια στις στρατηγικές και το δίκαιο της Ε.Ε.;
Η Στρατηγική της Ε.Ε. για τη βιοποικιλότητα για το 2030, η Στρατηγική της Ε.Ε. για την προσαρμογή στην αλλαγή του κλίματος και ο υπό ψήφιση Νόμος της Ε.Ε. για την Αποκατάσταση της Φύσης απαιτούν την αποκατάσταση τουλάχιστον 25 000 χλμ ποταμών της Ε.Ε. σε κατάσταση ελεύθερης ροής έως το έτος 2030 μέσω της άρσης των απαρχαιωμένων φραγμών και της αποκατάστασης πλημμυρικών πεδίων και υγροτόπων. Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, υπάρχει κρίσιμη ανάγκη να τριπλασιαστούν οι ετήσιες επενδύσεις σε λύσεις NbS παγκοσμίως έως το 2030.
Ενόψει αυτών, είναι παράλογο το έργο διευθέτησης του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας, που βασίζεται εξ ολοκλήρου σε «γκρίζες» υποδομές, να χρηματοδοτείται σε ποσοστό σχεδόν 83% από κεφάλαια της Ε.Ε. (ΕΤΕπ & ΕΣΠΑ / Ταμείο Συνοχής) και την Τράπεζα Ανάπτυξης του Συμβουλίου της Ευρώπης.
Σε ένα παρόμοιο έργο στον ποταμό Ερασίνο (Βραυρώνα Αττικής), το οποίο εντάσσεται στο ίδιο οικονομικό πακέτο αντιπλημμυρικής προστασίας και εφαρμόζει επίσης «γκρίζες» υποδομές, ο Μηχανισμός Παραπόνων της ΕΤΕπ διαπίστωσε ότι το έργο έρχεται σε άμεση αντίθεση με τα νεώτερα επιστημονικά δεδομένα και παραβιάζει την περιβαλλοντική νομοθεσία της Ε.Ε. Σύμφωνα με τον Μηχανισμό Παραπόνων της ΕΤΕπ, δεν θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν κονδύλια της ΕΤΕπ από τις ελληνικές αρχές έως ότου επανασχεδιαστεί το έργο του Ερασίνου σε πλήρη συμμόρφωση με την περιβαλλοντική νομοθεσία της Ε.Ε.
Η Θέση μας
Τι πρέπει να γίνει
Ενόψει αυτών, ζητάμε:
- Το έργο διαχείρισης και οριοθέτησης του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας να επανασχεδιαστεί ως έργο θετικό για το κλίμα και τη βιοποικιλότητα, που συμβάλλει σε μια σειρά από Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDGs) σε πλήρη συμμόρφωση με την περιβαλλοντική νομοθεσία της Ε.Ε. (συμπεριλαμβανομένου του υπό ψήφιση Νόμου της ΕΕ για την Αποκατάσταση της Φύσης), την Στρατηγική της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030 και την Στρατηγική της ΕΕ για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή.
- Για το σκοπό αυτό, θα πρέπει η τεχνική καθοδήγηση και η χρηματοδότηση από την Ε.Ε. να στραφούν προς μια προκαταρκτική μελέτη σκοπιμότητας σχετικά με την εφαρμογή λύσεων που βασίζονται στη φύση (NbS) για τη μείωση του κινδύνου πλημμύρας, τη βελτίωση της ποιότητας των υδάτων, τη βιοποικιλότητα και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή.
- Μέχρι τότε, δεν θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν τα κονδύλια της Ε.Ε. και της Τράπεζας Ανάπτυξης του Συμβουλίου της Ευρώπης από τις ελληνικές αρχές.
- Παράλληλα, για λόγους αντιπλημμυρικής προστασίας, επείγουσες επεμβάσεις θα πρέπει να γίνουν μόνο στις τεχνικά ανεπαρκείς γέφυρες και σε επικίνδυνες στενώσεις του ποταμού.
Η προστασία του περιβάλλοντος ως ανθρώπινο δικαίωμα
Η Περιφέρεια Αττικής και η Αθήνα, η οποία συγκεντρώνει το 40% του πληθυσμού της Ελλάδας με αποτέλεσμα να υφίσταται βαριά περιβαλλοντική επιβάρυνση, έχει πληγεί από μεγάλες πυρκαγιές τα τελευταία 10-20 χρόνια. Η Ανατολική Αττική, όπου ρέει το Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας, έχει επίσης επηρεαστεί σημαντικά (βλ. π.χ. πυρκαγιές στην Αττική το 2018 και το 2022). Επιπλέον, η Αττική (και η Ελλάδα γενικότερα) έχει πληγεί από ισχυρούς καύσωνες τα τελευταία χρόνια, συμπεριλαμβανομένου του φετινού καλοκαιριού του 2023. Πριν από λίγες μέρες, αναγνωρισμένοι ακαδημαϊκοί προειδοποίησαν για τον κίνδυνο ερημοποίησης της Αττικής και ακόμη και για περιβαλλοντική κατάρρευση ολόκληρου του οικοσυστήματος τα επόμενα χρόνια (δείτε σχετικές ειδήσεις εδώ και εδώ).
Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, το βαρύ αντίκτυπο του έργου διευθέτησης του Μεγάλου Ρέματος στη βιοποικιλότητα, στο μικροκλίμα, στα υδάτινα σώματα και στο περιβάλλον γενικότερα, αποτελεί σοβαρή απειλή για την ευημερία μας, ακόμη και για τη σωματική και ψυχική μας υγεία.
Επιπλέον, όσον αφορά τα απειλούμενα αποδημητικά είδη, την υποβάθμιση του φυσικού και πολιτιστικού τοπίου και της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, οι επιπτώσεις θα γίνουν αισθητές πολύ πέρα από τα σύνορα της Ελλάδας.
Διεκδικούμε το δικαίωμα σε ένα υγιές, προστατευμένο και βιώσιμο περιβάλλον!
Τον Ιούλιο του 2022, τα Ηνωμένα Έθνη χαιρέτησαν την αναγνώριση από τη Γενική Συνέλευση ότι ένα καθαρό, υγιές και βιώσιμο περιβάλλον είναι ανθρώπινο δικαίωμα. Το ίδιο δικαίωμα αναγνωρίζεται στο άρθρο 1 της Σύμβασης του Aarhus.